Ben je zwanger, of ben je in verwachting - zoals men het in schoon Vlaams al eens durft te zeggen - dan lijkt het bijna een conditio sine qua non dat je een geboorteplan opmaakt. Een gewaarschuwd of voorbereid vrouw is er immers twee waard. Ziekenhuizen, ziekenfondsen, babywebsites, en vroedvrouwenpraktijken zetten je op weg om een zo passend mogelijk geboorteplan op te stellen. Bedoeling is dat jij en je partner nadenken over hoe jullie kijken naar de bevalling, wat jullie verwachten, en wat jullie wensen. Om die zaken dan in dialoog met je zorgverleners te kunnen bespreken, opdat de geboorte wenselijk verlopen kan en de toekomstige ouders zoveel als mogelijk de regie behouden. Dat brengt rust, geruststelling, en duidelijkheid over ieders rol.

Wat aan het begin van het leven rust kan brengen, kan dat misschien ook aan het einde van het leven. In de zorg is vroegtijdige of voorafgaande zorgplanning stilaan een begrip geworden. Het is het vooraf nadenken en beslissingen nemen over je huidige en toekomstige zorg. Indien uitgevoerd zoals bedoeld, namelijk als een proces van dialoog (lees: meerdere gesprekken), kan het rust brengen, duidelijkheid scheppen, verbondenheid verhogen, en tevredenheid met de zorg. Hoewel niet iedereen wenst na te denken over of regie wenst te hebben over dat laatste stukje van het leven, zien we dat meer en meer mensen dit gesprek durven aangaan. Met zichzelf, met hun naasten en met hun zorgverleners.

Wat in de zorg kan, kan in de uitvaart ook dankzij het voorzorgplan of voorzorgdossier. Stilaan vinden mensen de weg of voelen mensen de noodzaak om regie te nemen over hun eigen uitvaart. Stilaan geraakt het bekend bij mensen dat het kan. En het kan dankzij het voorzorgdossier, zonder dwingend te zijn. Want - laat ons eerlijk zijn - niet iedereen heeft de behoefte om over zijn of haar levenseinde na te denken. Niet iedereen heeft zin om hierbij stil te staan. Niet iedereen wil regie hebben, wil voorbereid zijn. Er zijn ook mensen die het fijner vinden dat hun naasten het afscheid vormgeven zoals zij dat wensen - want zij moeten ermee verder leven. Er zijn ook mensen die het leven nemen zoals het komt, en dus ook de dood en het afscheid zoals het komt, zonder anticipatie.

Maar er zijn dus mensen die wel graag hun uitvaart vastleggen, sommigen tot in de puntjes, anderen tot in de grote lijnen. De redenen daarvoor zijn divers. En allemaal legitiem, net zoals redenen om het niet vast te leggen legitiem zijn. Uitgezonderd van één reden, namelijk niet weten dat je het kan vastleggen. En net zoals voorafgaande zorgplanning kan een voorzorgplan bij een uitvaartplanner rust brengen en verbinding. Verbinding met je uitvaartplanner: je leert de persoon kennen die jouw wensen zal uitvoeren, je weet wie jouw regie gaat regisseren. Verbinding met je naasten: je opent misschien een gesprek dat mogelijks al op velen hun tongpunt lag maar dat maar niet werd aangesneden, of je toont dat je hen wil ontzorgen door hen niet voor keuzes te zetten in emotioneel beladen tijden.

Pril ben ik nog maar binnen de uitvaart, maar toch neem ik jullie al graag mee in enkele ontmoetingen die me lieten proeven van de waarde van voorzorg, (indien vooraf plannen, regie behouden en ontzorgen bij je zouden passen).

Ontmoeting 1: de map getiteld ‘Voor als ik sterf’

Er wordt een dikke classeur bovengehaald. In de map geordende artikels over de kostprijs van een crematie, foto’s van grafkisten, een lijst met wie wel en niet mag / hoeft uitgenodigd te worden, met adressen erbij genoteerd. Doorstreept wie over de jaren heen René al is voorgegaan en dus niet meer op post zal wachten en dus niet meer aangeschreven hoeft te worden. Op een beduimeld blaadje ook de opmaak van zijn doodsprentje. Geen kruisje, wel een kort gedichtje.

René heeft alles uitgedacht. Hij wilde zijn kinderen de zorg en stress van het beslissen rond zijn uitvaart besparen. Hij wilde niet dat ze zouden moeten beginnen denken: ‘wat zou onze pa gewild hebben’ of zitten tobben over wie wel en niet uitgenodigd moeten worden, met de angst iemand te vergeten. Een laatste richtlijn staat in drukletters boven zijn geprinte negatieve wilsverklaring: simpel, geen gedoe, geen tierlantijntjes.

De map is de gids geworden van de kinderen van René. Ze zijn stomverbaasd dat hij dit had uitgedacht, want bij leven sprak hij liever niet over wat na dat leven zou komen of hoe hij dat zag. Tegelijk herkennen ze de voorbereiding wel: René had graag controle, was zeer georganiseerd. En hij wilde zijn kinderen alle zorgen besparen. Hij was de man van anticipatie, van voorzorgen nemen. En ook voor zijn dood deed hij dat in stilte. Het geeft zijn kinderen een leidraad: als ze volgen wat hij schreef, is het zoals hij wilde, en kunnen ze hem de eer bewijzen die hij verdient. Ze zijn opgelucht, want het is hoe hij was: georganiseerd. Een glimlach verschijnt op de lippen van de kinderen.

Ontmoeting 2: de dochter die dankzij haar voorbereide moeder eindelijk op reis kan

De dochter komt op voorzorg-gesprek. Neen, niet voor haar, maar voor haar hoogbejaarde moeder, die kranig zichzelf overleeft, al gaat ze de laatste jaren door kanker achteruit. De dochter is enig kind en gaat al twee jaar niet op reis, want het overlijden van haar moeder wordt verwacht.

Ze hoorde van kennissen dat je ook een voorzorgdossier kan opstellen en komt op gesprek voor haar moeder, die er zelf niet meer geraakt. De dochter haalt een geplastificeerd mapje boven. En legt het tussen ons in. “Haar plan”, zegt ze aarzelend. Haar mama heeft alles opgeschreven: wat wel en niet, waar ze begraven wenst te worden, wie er aanwezig mag zijn, hoe de ‘doodsbrief’ er uit moet zien, en wat er op moet staan. “Kunnen jullie dit al opnemen in een dossier?”, is de schuchtere vraag van de dochter. “Ik wens haar zeker nog geen dood toe, maar toen ik hoorde dat jullie ook voorzorgdossiers opmaken, was ik zo opgelucht”, gaat ze verder. “Nu zij en ik weten dat jullie weten wat zij wil en het opgeschreven staat, kan ik met een gerust gemoed nog eens op reis. Ik durfde dat niet”, zo gaat ze verder, “want stel dat mijn moeder zou sterven wanneer ik in het buitenland zit, dan zou mijn enige zoon alles moeten regelen, en ik wil niet dat hij dat zou moeten doen”. Hoe een grootmoeder dankzij een mapje voor haar dochter zorgt, en de dochter dankzij een voorzorggesprek voor haar zoon. Het plan voor de uitvaart staat nu klaar, en de dochter kan weer reizen plannen, wat haar leven is.

Ontmoeting 3: een alleenstaande jonge man wil rust

Gerard is een jonge veertiger. Hij wil zijn uitvaart plannen, en zegt er lachend bij ‘hopelijk voor in de verre toekomst, want ik ben niet van plan … (hij buigt het hoofd en zwijgt)’. Een kop koffie geeft tijd - hij begint zijn verhaal. Hij verloor jong zijn beide ouders aan een auto-ongeluk. Hij was prille twintiger. Zijn grootouders leefden toen nog en hielpen hem om zijn ouders een mooi afscheid te geven. Maar de stress van die plotse dood, de inbreuk in een rustig bestaan en dan de vele keuzes die gemaakt moesten worden, staan hem nog levendig voor ogen. “Ik twijfelde over alles, want ik kende die wereld niet, en we hadden er ook nooit over gesproken”, zo verduidelijkt hij. Neen, makkelijk was het niet. Ondertussen heeft hij de wereld van de uitvaart tegen wil en dank leren kennen. Hij nam afscheid van zijn grootouders en van zijn vroeg gestorven vrouw. Een beetje glimlachend voegt hij eraan toe dat hij stilaan ‘uitvaartervaringsdeskundige’ is geworden. Daardoor weet hij ondertussen goed wat hij zelf wil: hij wil gecremeerd worden en uitgestrooid in de natuur rond het crematorium. Omdat hij geen familie meer heeft, wil hij dat alles genoteerd staat, zodat we weten wat hij wil, en het ook zo loopt zoals hij wil dat het voor hem zal lopen, ooit, hopelijk nog veraf. Nog veraf, want hij heeft nog veel plannen. En hij vertelt over zijn droom natuurgids te worden, en dat een uitstrooiing daarom bij hem zou passen. Hij ontspant. Hij is gerust.

Stuk voor stuk moedige mensen bij wie het past om op voorhand regie te nemen in wat ons allemaal te wachten staat. Geen geboorteplan, maar een afscheidsplan. De ene om zijn naasten te ontlasten, de andere omdat die graag de touwtjes in handen houdt, nog een andere om gerust te zijn. Het kan, tijdens een gesprek, in dialoog, heel nauwgezet uitgetekend tot en met keuze van urne en lettertype van brief, of heel open met enkele rake lijnen waarbinnen nabestaanden kunnen kleuren naar hun zin.

Maar zoals gezegd het moet je passen. Op de koffie komen, ook bij een uitvaartplanner, uit nieuwsgierigheid, is misschien een eerste stap. Tijd en koffie maken ongekend misschien minder onwennig. U hoeft niet, u mag. Het kan.

Tekst © Let Dillen - Uitvaartplanner Sereni